Fazla Mesai Süreleri Ve Ücret Alacakları

Fazla mesai süreleri ve ücret alacakları 4857 sayılı İş Kanununun 41. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu kanuna göre; ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması nedenleriyle fazla mesai yapılabilmektedir. Fazla mesaiden kastedilen haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fakat somut duruma göre haftalık çalışma süreleri farklılık gösterebilmektedir. Bu hallerde haftalık iş süresi belirlenir ve bu sürenin 45 saati aşması durumunda aşan kısım, fazla mesai sayılır. Ancak her halde, günlük iş süresinin ve hatta haftalık iş süresinin aşılması fazla mesai yapıldığının doğrudan bir göstergesi değildir. Denkleştirme esasına göre gün içinde veya hafta başında yapılan fazla mesaiye rağmen takip eden gün veya haftalar içinde işçi daha az çalıştırılarak denkleştirme yapılabilmektedir. Yargıtay da istikrarlı biçimde haftalık 45 saati aşan çalışmaları fazla çalışma olarak kabul etmiş fakat günlük iş süresinin aşılmış olmasını yeterli görmemiştir.

4857 sayılı kanunda Fazla mesai süreleri ve ücret alacakları belirlenmesinde haftalık 45 saati aşmasıyla birlikte 2 aylık süre için denkleştirme esası getirilmiştir. Bu iki aylık denkleştirme süresi, Kanunda öngörülen süre olup, toplu iş sözleşmesi ile bu süre 4 aya kadar çıkarılabilmektedir. Bu zamanın hesaplanmasında dikkate alınacak bir diğer husus ise işçinin izinli ya da raporlu olduğu dönemlerdir. Anılan süreler, fazla mesainin hesaplanmasında dikkate alınmamaktadır. Olağanüstü durumlar ve zorunlu haller haricinde işçinin bu fazla çalışma süreleri için onayının alınması şarttır ( İş Kanunu madde 41/7). Fazla mesai ihtiyacı olan işverence bu onay her yıl başında yazılı olarak alınmaktadır. Alınan bu yazılı onay aynı zamanda işçinin özlük dosyasında da saklanmak zorundadır. Yine İş Kanunu madde 66 da sayılan çalışma süresinden sayılan durumlarda fazla mesainin tespitinde yer almaktadır. Nedir bu haller? Kanun maddesi madde 66’ya göre aşağıdaki süreler işçinin günlük çalışma sürelerinden sayılmaktadır. Bu haller:

1. Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
2. İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
3. İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
4. Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
5. Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.
6. İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz.

Ayrıca Fazla Çalışma Yönetmeliği’nde kimlerin fazla çalıştırılamayacağı da belirtilmiştir. Buna göre 18 yaşını doldurmamış işçiler, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler, Kanunun 88inci maddesinde öngörülen yönetmelikte belirtilen gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler ve kısmi süreli çalışan işçiler fazla çalışma yaptırılamayan işçilerdir. Fazla çalışmaların toplamı senelik 270 saati aşamaz.